جایگاه میراث فرهنگی در آبادان کجاست؟؟؟

نام آبادان تداعی کننده خاطراتی فراموش‌ نشدنی در ذهن ایرانی‌ها است. هرچند این شهر را امروز با یاد ۸ سال دفاع مقدس می‌شناسند، اما آبادان هنوز به عنوان نخستین شهر تلفیقی ایران با نگاهی به معماری سنتی و مدرن مشهور بوده و ردپای این نبوغ شهرسازی هنوز در آن پاک نشده است.
شهرسازی از جمله ابتکارات ایرانیان از گذشته تا امروز بوده است. بر اساس مطالعات باستان‌شناسی، شهرسازی در ایران از حدود ۵ هزار سال قبل آغاز شده و در دوره ایلامیان، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان به اوج خود می‌رسد. همچنین شهرسازی در دوره اسلامی نیز با ابتکارات و علوم پیشرفته زمان خود رشد می‌کند. هرچند امروز در مقایس بزرگی چون تهران، شهرسازی به شکل بی‌قواره‌ای ادامه دارد و دیگر از آن تفکر و اندیشه الگوهای معماری در شهرسازی ایرانی خبری نیست.
در میان شهرهای ایران، آبادان از ویژگی‌های مهمی در ساختارهای معماری شهری برخوردار است. هرچند در پس پیدایش شهری که امروز به نام آبادان می‌شناسیم، اندیشه و معماری انگلیسی‌ها نهفته است، اما تداوم معماری ایرانی با گرایش به مدرینته غربی از نکات جالب و منحصر به فرد معماری شهری در آبادان است.
آبادان مرکز شهرستان آبادان است. این شهر در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان قرار گرفته و پس از اهواز مهمترین شهر این استان است. فرودگاه و بندر آبادان از جمله ویژگی‌های این شهر است اما آنچه اهمیت آبادان را دو چندان کرده، پالایشگاه نفت این شهر است که به همین علت از پراهمیت‌ترین شهرهای خاورمیانه نیز محسوب می‌شود. گفته‌اند که از چند دهه قبل تا کنون نفت از اغلب مناطق خوزستان با لوله به این شهر می‌رسد و پس از تصفیه به کلیه جهان صادر می‌شود. پالایشگاه آبادان یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های نفت در جهان است.
در سال ۱۳۱۴ طی مصوبه شورای وزرای وقت، نام آبادان رسمی شد. پیش از این بخشی از جزیره آبادان در دوره ساسانیان بهمن اردشیر خوانده می‌شد که نام رود بهمنشیر یادگار آن نام کهن است. اوپاتان نیز که نام کهن‌تر آبادان است امروز بیشتر زیب شرکت‌ها و سازمان‌ها در شهر آبادان است. همچنین به دلیل وجود زیارتگاه کوچکی که ادعا می‌شود خضر نبی در آن دیده شده‌است گاهی به این منطقه نام مذهبی جزیرةالخضر هم داده شده‌است. در نزهت‌القلوب حمدالله مستوفی آبادان مرز آخر ایران زمین در جنوب غرب معرفی می‌شود و در گذشته دور نیز آبادان را آخرین شهر ایران می‌دانستند.
بیشتر مردم این شهر از آغاز ساخت پالایشگاه از گوشه گوشه ایران و به ویژه از بخش‌های جنوبی، مرکزی و غربی کشور به این شهر کوچ کردند و با هم جامعه و فرهنگ آبادان را ساختند. این مهم در اوایل قرن بیستم اتفاق افتاد که از دهه نخست آن با شکل‌گیری فعالیت‌های نفتی در منطقه آبادان مهاجرت مردم از سرتاسر ایران به آن منطقه آغاز شد. تقریبا تمام اقوامی که به آبادان کوچ کردند مساجد و معابد و کلیساها و حسینیه‌هایی برای خود تدارک دیدند که بسیاری از آنان تا به امروز پابرجاست. مانند حسینیه و مساجد لاری‌ها، بلوچ‌ها، زنگویی‌ها، بوشهری‌ها، عرب‌ها، اصفهانی‌ها، دوانی‌ها، آذربایجانی‌ها، بهبهانی‌ها و دیگران.
هرچند امروز آبادان به دلیل تخریب‌های ناشی از ۸ سال دفاع مقدس و پس از آن رشد و گسترش و نوسازی فضای شهری دچار تغییرات چشم‌گیری شده است، اما هنوز هم آبادانی‌ها و آن‌ها که در جستجوی تلفیق معماری سنت و مدرنیته راهی این شهر مرزی می‌شوند نام دو محله قدیمی “بووآرده” و “بریم” را می‌دانند. دو محله‌ای که با نقشه و طراحی انگلیسی‌ها برای اقامت کارکنان و مدیران پالایشگاه آبادان ساخته شده است.
بووآرده را با خانه‌‌های ویلایی یک تا دو طبقه‌ای و شمشماد‌هایی می‌شناسند که دیوار به دیوار هم محله‌ای یک شکل و همگون را پدید آورده‌اند. البته ساختار دیوارهای خانه به خانه بووآرده هم با شمشمادهای زیبایی از هم جدا می‌شود، اما شباهت‌های عمده‌ای میان معماری این دو محله وجود دارد که از آن‌جمله می‌توان به معماری‌‌های منارشکل محله بریم اشاره کرد.
هرچند انگلیسی‌ها طراحان اصلی معماری شهری آبادان بودند، اما جالب آن است که از بند بند معماری ایرانی، در ساخت شهر آبادان استفاده شده است. گویی مهندسان و شهرسازان انگلیسی، سال‌ها روی مردم‌شناسی منطقه و عناصر معماری ایرانی مطالعه کرده‌اند و بخشی از چکیده مطالعات خود را در قالب نقشه‌های شهری پیاده کرده‌اند.
استفاده از تزئینات معماری اسلامی از جمله کاشی‌کاری‌های عهد صفوی با تلفیقی در هنر مدرن از دیگر نکات جالب خانه‌های بریم است. این محله و بووآرده به دلیل داشتن ساختار‌های مهم تلفیقی امروز در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است.
از دیگر محله‌های مشهور آبادان می‌توان به احمدآباد،امیری، کوی کارگر (تانکی ۲)، کوی لاله، هزاری‌ها، هلندی‌ها، اشاره کرد. کوی بهار، کوی قدس، کوی بهارستان، کوی گلستان، کوی ذوالفقاری، کوی ملت، کوی بهمن، کوی ولی‌عصر، تانک فارم، جمشیدآباد، سرویس قنواتی، هلال بریم، و ۷۰۰ دستگاه از دیگر محله‌ها و کوی‌های این شهر هستند. جزیره شادمانی در رود بهمنشیر و جزیره ارگ در اروندرود نیز از جزیره‌های کوچک درون این شهر هستند.
اما در میان این محله‌ها، بریم و بووآرده با تلفیق معماری سنت و مدرنیته از نقاط دیدنی آبادان هستند. در میان معماری این دو محله، هنوز هم بخشی از معماری‌های همگون خانه‌های مربوط به پالایشگاه در آبادان وجود دارد که هرچند بعضی از آن‌ها با سوراخ‌های ناشی از گلوله توپ عراقی‌ها تخریب شده‌اند، اما هنوز هم سرپا در جای خود ایستاده‌اند.
موزه هنرهای تجسمی آبادان، موزه آبادان، مدرسه مهرگان، دبیرستان رازی آبادان، سینما رکس، سینما نفت (سینما تاج)، دانشکده نفت، باشگاه ایران، تالار اشراق، باشگاه پیروز از جمله مکان‌های فرهنگی شهر آبادان است.
تانک فارم، مناطق عملیاتی آبادان، سقاخانه خیابان مدرسه، سقاخانه خیابان اروسیه، حمام جرمن (گرمن = گرمه) نیز بخشی از تاریخ گذشته و امروز آبادان است که بر دیدنی‌های این شهر می‌افزاید.
البته می‌توان به لیست نقاط دیدنی آبادان مکان‌های مذهبی از جمله قدمگاه خضر، قدمگاه امام رضا، چاه آب امیرالمومنین، قدمگاه امام سجاد، کلیسای سورپ کاراپ، مسجد مهدی موعود، حسینیه شاهمرادی‌ها، حسینیه خاقانی، حسینیه لاری‌ها، حسینه آقاجری‌ها، حوزه علمیه قائمیه، حوزه علمیه آبادان، مسجد رنگونی‌ها، مسجد بلوچها، مسجد دهدشتی‌ها، الگو:حسینیه بختیاریها، آرامگاه‌هایی چون مرقد سید عباس، مرقد سید محمد، مرقد سید ابوورده، مرقد سید ابوالحسن، آرامگاه یهودیان، آرامگاه انگلیسی‌ها، آرامگاه از بین رفته شهید گمنام را هم افزود.
گفته می‌شود که آبادان اولین سینمای حرفه‌ای ایران را داشته است. بسیاری از هنرمندان امروز کشور، روزگاری در آبادان زندگی کرده‌اند و به همین دلیل هنوز هم از این شهر به عنوان یکی از شهرهای فرهنگی کشور یاد می‌شود.
از طرفی دیگر، بازار قدیم آبادان که به بازار کهنه و یا “ته لنچی‌ها” شهرت دارد، بخش دیگری گردشگری این شهر را پدید می‌آورد. بازار ته‌ لنچی‌ها از دو سه هفته مانده به عید باستانی نوروز، شلوغ می‌شود و از جای جای کشور مسافران برای خرید ارزان راهی این بازار می‌شوند. آبادان به دلیل داشتن این بازار هر سال نوروز میزبان جمعیت زیادی می‌شود.
آنچه امروز در آبادان نگاه گردشگران را به عمق تاریخ می‌برد، ردپای گلوله‌ها و ترکش‌ها روی دیوارهای به جای مانده از جنگ است. دیوارهایی که باید حفظ شوند تا راوی تاریخ گذشتگان باشند. هرچند هنوز به این مهم توجهی نمی‌شود اما آنان که خود را پاسدار و حافظان تاریخ می‌دانند، باید این بخش از مدارک تاریخی را حفظ کنند.
البته امروز در نزدیکی و مجاورت محله بریم، چند خانه جنگ زده توسط سازمان میراث فرهنگی حفظ شده و محلی برای بازدید عمومی شده است. اما این خانه‌های بمباران شده نیاز به مرمت و حفاظت دارد تا دیوارهای ترک خورده و سوراخ شده از هم پاشیده نشود.
آبادان به عنوان نمادی از شهرسازی نوین ایرانی که قریب به ۱۰۰ سال قبل ساخته شده، باید حفظ شود. این نکته‌ای است که سازمان میراث فرهنگی کشور هنوز توجه کاملی به آن نداشته و گسترش فضاهای شهری امروز باعث شده که ردپای تاریخ این شهر، مخصوصا، ۸ سال دفاع مقدس از آن پاک شود.